Cystersi w Oliwie po 1945 r.

Idea nowej fundacji

W pierwszych dniach stycznia 1945 r. do Szczyrzyca, pow. Limanowa, gdzie znajduje się siedziba Opactwa Cystersów wkroczyła armia radziecka.

W marcu O. Opat Benedykt Biros zwrócił się do młodych Ojców i zaproponował, by rozpoznać terenowo w Polsce dawne placówki (klasztory) Cystersów, zorientować się w ich aktualnym stanie po zniszczeniach wojennych i, o ile to będzie możliwe, objąć w posiadanie te placówki, które znajdowały się w lepszym stanie.

Wybór padł na O. Eugeniusza Komasę. Wraz z O. Benedyktem Birosem, opatem opactwa Szczyrzyc, pojechał przede wszystkim do Wągrowca, dawnego opactwa Cystersów, skasowanego w 1810 r. przez króla pruskiego Fryderyka II.

Realizacja planów fundacji

O. Opat wyjechał z O. Eugeniuszem z klasztoru z końcem marca 1945 r.

W Krakowie w Urzędzie Wojewódzkim u władz wojskowych postarał się o przepustkę na wyjazd. Zaczęła się długa podróż, z przerwami, odbywająca się różnymi środkami lokomocji i przez to bardzo trudna.

Ojcowie po przyjeździe do Gniezna zgłosili się do Administratora Archidiecezji Gnieźnieńskiej ks. Inf. van Blericka (ks. prymas Hlond jeszcze był za granicą). Ks. Inf. van Blerick wyjaśnił, że objęcie Wągrowca przez Cystersów jest niemożliwe, gdyż znajduje się tam Małe Seminarium Archidiecezjalne.

Po krótkim pobycie Ojcowie wybrali się do Gdańska-Oliwy. W Gnieźnie otrzymali informację, że klasztor i katedra uległy zniszczeniu w czasie działań wojennych.

Przybycie do Gdańska

Do Gdańska dotarli z Tczewa 10 kwietnia lokomotywą, pierwszą, która na zalanych Żuławach sprawdzała tory kolejowe. Gdańsk jeszcze się palił.

Zatrzymali się w Prezydium Miasta Gdańska. Tego samego dnia udali się pieszo do Oliwy. Katedra ocalała. Ocalał również klasztor, natomiast pałac opacki uległ zupełnemu zniszczeniu.

Armia radziecka wkroczyła do Oliwy w Palmową Niedzielę 25 marca 1945 r. Armia niemiecka broniła się jeszcze na Helu do 9 maja 1945 r., do dnia zawieszenia broni. W okolicznych lasach pełno było niemieckich żołnierzy, którzy tworzyli małe oddziały - tzw. "Wilkołaki", napadające na ludność.

Do Oliwy przybył również O. Gerard Matuła, profes Opactwa Mogilskiego, który przyłączył się do Ojców w Gnieźnie. Prosił O. Opata, by mógł jechać do Oliwy i O. Opat chętnie go zabrał.

W Oliwie OO. Eugeniusz i Gerard zameldowali się 12 kwietnia 1945 r. przy Kronprinzenalee 32, który to dom oddał tymczasowo Cystersom prezydent Miasta Gdańska.

Dom kościelny przy ul. Polanki 131 (Polankenstrasse 131) zajęty był przez władze armii radzieckiej. Cała dzielnica, w której położony był kościół protestancki, wydzielona była dla Komendy Wojskowej armii radzieckiej.

Początki Cystersów przy ul. Polanki

W Oliwie w parafii zastali ks. dr Antoniego Berenta, proboszcza katedry, ks. Lubomskiego - kanclerza Kurii Biskupiej Gdańskiej i starego, emerytowanego prałata niemieckiego ks. Siriga. Ks. Bp Splett i dwaj młodzi wikarzy parafii katedralnej byli internowani przez wojskowe władze sowieckie i dopiero 1 maja 1945 r. znaleźli się na wolności.

Cystersi zgłosili się do księdza kanclerza Lubomskiego prosząc o zgodę na osiedlenie się przy kościele protestanckim przy ul. Leśnej 5/6. Kanclerz Kurii w zastępstwie bp Spletta wydał takie pozwolenie na pismie. Na początku maja 1945 r. ks. kanclerz Lubomski poświęcił kościół przy ul. Leśnej 5/6 i nadane zostało wezwanie tej świątyni "Matki Bożej Królowej Korony Polskiej". Po uwolnieniu ks. bp Spletta zostało to przez niego potwierdzone osobnym dokumentem.

W lipcu 1945 r. Cystersi sprowadzili się z al. Sprzymierzonych (obecnie Wojska Polskiego) do domu przy ul. Polanki 131, który był od strony zachodniej bez dachu, a w całym domu nie było szyb w oknach.

W sierpniu 1945 r. nastąpiła wymiana - za O. Gerarda przyszedł O. Placyd Pestka.

Praca Cystersów obejmowała duszpasterstwo w kościele, szkołach przez prowadzenie Sodalicji Młodzieży Żeńskiej i Męskiej, Sodalicji Pań, Harcerstwa Polskiego i egzorty przy Wojsku Polskim. Tak przedstawiało się osiedlenie Cystersów po 114 latach ich nieobecności w Oliwie.

W 1946 utworzono prowizoryczny ołtarz z obrazem Matki Boskiej z Katedry. Zostały naprawione także organy i na pasterce 1946 r. mogły już grać. Organistą wówczas był p. Bayer, a kościelnym Michał Ryczek. OO. Cystersi często pomagali parafii katedralnej.

Pierwsze lata

W roku 1947 powiększono ogród przy domu klasztornym. W kościele zostały zdjęte balkony i w ten sposób się rozjaśnił. Został również uruchomiony napęd elektryczny dzwonów i zegar na wieży.

W roku 1948 zlecono p. prof. Hoppenowi z Torunia wykonanie projektu ołtarza głównego. W październiku ołtarz został postawiony.

Rok Pański 1949 był trudny dla Kościoła Katolickiego, bo zaczął się okres stalinowski. Wielu kapelanów aresztowano, zabraniano stowarzyszeń religijnych. Do Oliwy został przydzielony O. Alberyk Wysokiński, który zaczął nauczać religii w tzw. "szkole białej" na ul. Cystersów.

W 1950 roku przebudowano dom klasztorny przy ul. Polanki. Dnia 16 kwietnia został przydzielony do Oliwy ze Szczyrzyca br. Franciszek Bulanda. Miał być kościelnym i pomagać w domu zakonnym.

W roku 1953 usuwano religię ze szkół i przeniesiono katechizację do pomieszczeń domu zakonnego. Na rok zamieszkał tutaj O. Stanisław Kiełtyka, poźniejszy opat szczyrzycki. O. Eugeniusz został odwołany do Szczyrzyca, natomiast za niego przysłano do Oliwy Ojców: Bronisława Chruślickiego i Romualda Raja.